Büyük liderler, sadece toprakları değil, aynı zamanda zihinleri de fethederler. Fatih Sultan Mehmet'in en büyük projelerinden biri, fethettiği İstanbul'u, dünyanın en parlak beyinlerinin ve en yetenekli sanatkarlarının buluştuğu bir cazibe merkezine dönüştürmekti. Onun sarayı, sadece imparatorluğun yönetildiği bir mekan değil, aynı zamanda Doğu'nun kadim hikmetiyle Batı'nın filizlenen Rönesans ruhunun bir araya geldiği, eşi benzeri görülmemiş bir entelektüel fırtınanın yaşandığı bir merkezdi. Fatih, adeta bir yetenek avcısı gibi, Semerkant'tan Venedik'e, Kırım'dan İtalya'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyadan alimleri, şairleri, ressamları, mühendisleri ve filozofları kişisel himayesine almıştır. Onun amacı, farklı medeniyetlerin birikimlerini tek bir potada eriterek yeni ve daha üstün bir imparatorluk kültürü yaratmaktı. Bu yazı, Fatih'in sarayındaki bu entelektüel fırtınayı yaratan Doğu'nun alimlerini ve Batı'nın sanatçılarını ve onların bu büyük senteze katkılarını anlatacak.
Fatih, İslam ve Türk dünyasının sahip olduğu zengin bilimsel ve kültürel mirası, yeni başkenti İstanbul'da toplamayı birincil görev olarak gördü. Onun için imparatorluğun temeli, bu kadim hikmet üzerine kurulmalıydı. Bu amaçla, İslam dünyasının dört bir yanındaki en meşhur alimleri ve şairleri, büyük vaatler ve saygıyla İstanbul'a davet etti. Sarayı ve kurduğu Sahn-ı Seman Medreseleri, bu büyük beyinlerin ilmini ve tecrübesini paylaştığı, yeni nesiller yetiştirdiği birer merkez haline geldi.
Fatih'in entelektüel fırtınasının en parlak yıldızı, şüphesiz Ali Kuşçu'dur. Timur İmparatorluğu'nun bilim merkezi Semerkant'taki Uluğ Bey Rasathanesi'nin en önemli alimlerinden olan Ali Kuşçu, hem bir matematikçi hem de bir astronomdu. Fatih, Otlukbeli Zaferi'nden dönerken bizzat davet ettiği Ali Kuşçu'yu İstanbul'a getirmek için büyük çaba sarf etti. Onu Ayasofya (daha sonra Sahn-ı Seman) medreselerine müderris olarak atadı. Ali Kuşçu'nun İstanbul'a gelişi, Osmanlı'da matematik ve astronomi bilimlerinde bir çağın başlangıcı oldu. Fatih, onun derslerine bizzat katılarak bilime ne kadar değer verdiğini göstermiştir.
Fatih, yeni bilimsel gelişmelere açık olduğu kadar, devletin temelini oluşturan İslami ilimlere ve hukuka da büyük önem veriyordu. Kendi hocası olan Molla Gürani'yi kazasker, daha sonra da Osmanlı'nın ilk Şeyhülislamı yaptı. "Zamanın Ebu Hanife'si" olarak anılan Molla Hüsrev ise, fetihten sonra İstanbul'un ilk kadısı oldu. Bu büyük hukukçular, Fatih'in Kanunname'sini hazırlarken ve adalet sistemini kurarken en büyük yardımcıları oldular. Onlar, imparatorluğun hukuki ve geleneksel omurgasını temsil ediyorlardı.
Bir şair olan Fatih, sarayını aynı zamanda bir şiir ve edebiyat merkezine çevirmişti. Ahmet Paşa, Necati Bey, Şeyhî gibi dönemin en büyük şairlerini etrafında toplar, onlarla sohbet eder ve edebi tartışmalar yapardı. Bu rekabetçi ve canlı ortam, Divan şiirinin en parlak eserlerinin ortaya çıkmasını sağladı.
Fatih'in dehasını ve sarayındaki entelektüel fırtınayı benzersiz kılan şey, sadece Doğu'nun alimlerini değil, aynı zamanda Batı'nın, yani İtalyan Rönesansı'nın sanatçılarını ve hümanistlerini de İstanbul'a çekmesidir. Kendisini Roma'nın varisi olarak gören Fatih, Batı kültürünü ve sanatını tanımayı ve ondan faydalanmayı bir gereklilik olarak görüyordu. Bu, o dönem için inanılmaz bir açıklık ve özgüven göstergesiydi.
Bu sentezin en ünlü örneği, Venedik'in en meşhur ressamlarından Gentile Bellini'nin 1479'da İstanbul'a davet edilmesidir. Fatih, Bellini'ye meşhur portresini yaptırmış, sarayın duvarlarını fresklerle süsletmiş ve ondan madalyonlarını tasarlamasını istemiştir. Bir İslam hükümdarının, portresini Hristiyan bir ressama yaptırması ve tasvir sanatına bu kadar sıcak bakması, İslam dünyasında eşi benzeri görülmemiş bir olaydı. Bu, Fatih'in sanatsal vizyonunun ne kadar evrensel olduğunun kanıtıdır.
Fatih'in Batı'ya olan merakı sadece resimle sınırlı değildi. İtalyan hümanist ve gezgin Anconalı Ciriaco (Ciriaco de' Pizzicolli) gibi isimlerle de yakın ilişki kurdu. Antik Yunan ve Roma kalıntılarına büyük bir ilgi duyan Ciriaco, Fatih'e Antik Çağ tarihi ve eserleri hakkında bilgiler verdi. Fatih'in bu hümanistlerden etkilenerek Homeros'un İlyada'sını okuduğu, Büyük İskender'in hayatına özel bir ilgi duyduğu ve kendisini onunla kıyasladığı rivayet edilir. Bu ilgi, onun Roma İmparatoru olma iddiasının altındaki entelektüel temeli gösterir.
Özetle, Fatih Sultan Mehmet'in sarayı, duvarları altından ve mermerden ibaret bir yapı değil, yaşayan, nefes alan bir beyindi. Bu beynin bir lobunda Doğu'nun hikmeti, Ali Kuşçu ve Molla Hüsrev gibi alimler; diğer lobunda ise Batı'nın Rönesans ruhu, Bellini ve Anconalı Ciriaco gibi sanatçı ve hümanistler vardı. Fatih, bu iki dünyayı bir araya getiren bir köprü olmuş, sarayında yarattığı entelektüel fırtına ile sadece bir imparatorluğun değil, aynı zamanda yeni bir medeniyet sentezinin de temellerini atmıştır.
YUKARI ÇIK
