Tarih kitaplarında okuduğumuz en temel bilgilerden biri, İstanbul'un fethinin Orta Çağ'ı kapatıp Yeni Çağ'ı açtığıdır. Peki, hiç durup düşündünüz mü? Tarih boyunca sayısız şehir fethedilmiş, nice imparatorluk yıkılmıştır. Fatih Sultan Mehmet'in 29 Mayıs 1453'teki bu zaferini, diğer büyük fetihlerden ayıran ve ona çağ açıp kapatma gibi muazzam bir rol yükleyen şey neydi? Bu, sadece sembolik bir tarih değişikliği midir, yoksa fethin sonuçları gerçekten de dünyanın gidişatını kökünden değiştiren bir domino etkisi mi yaratmıştır? Konstantinopolis'in düşüşü, neden sadece bir şehrin değil, bin yıllık bir düzenin ve bir zihniyetin de sonu anlamına geliyordu? Bu yazı, İstanbul'un fethinin neden "bir fetihten daha fazlası" olduğunu inceleyecek ve Fatih'in zaferinin, tarihin akışını geri döndürülemez bir şekilde değiştiren siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel sonuçlarını mercek altına alacaktır.
Orta Çağ, temel olarak iki direk üzerine kuruluydu: Siyasi ve dini olarak Katolik Kilisesi ve Papalık; askeri ve sosyal olarak ise aşılmaz surlarla korunan kalelere dayalı feodalite (derebeylik) sistemi. Fatih'in zaferi, bu iki temel direği de kökünden sarsarak Orta Çağ'ın sonunu getiren süreci hızlandırmıştır. Fetih, sadece bir şehrin düşüşü değil, aynı zamanda bu eski düzenin sembollerinin ve dayanaklarının da yıkılışıydı.
Konstantinopolis, sıradan bir şehir değildi. Antik Roma İmparatorluğu'nun 1000 yıldan uzun süredir yaşayan devamı olan Doğu Roma'nın (Bizans) başkentiydi. Hristiyan dünyasının, özellikle de Ortodoksluğun merkeziydi. Şehrin düşüşü, Antik Çağ'dan beri süregelen bu son Roma devletini de tarih sahnesinden sildi. Bu, Avrupa için büyük bir psikolojik şoktu. Hristiyanlığın en önemli kalelerinden birinin bir Müslüman hükümdar tarafından fethedilmesi, Avrupa'daki güç dengelerini altüst etti ve "yenilmez" denilen bir dönemin sonunu simgeledi.
Orta Çağ'ın askeri ve sosyal düzeni, surlarla çevrili şatolarda yaşayan derebeylerinin (feodal beyler) otoritesine dayanıyordu. Bu surlar, onları kralların merkezi ordularına karşı bile koruyordu. Fatih'in, İstanbul'un o efsanevi surlarını döktürdüğü devasa Şahi topları ile yıkabilmesi, askeri bir devrimdi. Bu olay, artık hiçbir kalenin, hiçbir surun top ateşi karşısında güvende olmadığını tüm Avrupa'ya gösterdi. Krallar, bu yeni teknolojiyi kullanarak feodal beylerin şatolarını yıkıp merkezi otoritelerini kurmaya başladılar. Bu durum, Avrupa'da feodalitenin çöküşünü ve mutlak monarşilerin yükselişini hızlandıran en önemli faktörlerden biri oldu. Böylece Orta Çağ'ın temel sosyal yapısı da temelinden sarsılmış oldu.
Fethin sonuçları, sadece eski düzeni yıkmakla kalmadı, aynı zamanda modern dünyanın temellerini atacak bir dizi yeni gelişmeyi de tetikledi. Bu gelişmeler, ekonomik, kültürel ve siyasi alanlarda yeni bir çağın, yani Yeni Çağ'ın kapılarını açtı.
Bu, fethin en somut ve en önemli sonucudur. Tarihi İpek Yolu'nun Avrupa'ya açılan en önemli kapısı olan İstanbul ve Karadeniz ticaret yolları, tamamen Osmanlı kontrolüne geçti. Doğu'nun baharat, ipek gibi değerli mallarına ulaşmak isteyen Avrupalı tüccarlar (özellikle Venedik ve Ceneviz), artık Osmanlı'ya yüksek vergiler ödemek zorundaydı. Bu durum, Avrupalıları Hindistan ve Çin'e ulaşmak için alternatif yollar aramaya itti. Bu arayış, Coğrafi Keşifler olarak bilinen büyük keşifler çağını başlattı. Amerika'nın keşfi ve yeni okyanus yollarının bulunması, dünyanın ekonomik merkezini Akdeniz'den Atlantik Okyanusu'na kaydırdı ve küresel bir dünya ekonomisinin doğmasına neden oldu.
Fetihten önce ve fetih sırasında İstanbul'dan kaçan pek çok Bizanslı alim, bilim insanı ve sanatçı, yanlarında götürdükleri antik Yunanca el yazmaları ve bilgi birikimiyle İtalya'ya sığındı. Bu entelektüel göç, zaten İtalya'da başlamış olan Rönesans hareketine büyük bir ivme kazandırdı. Antik Yunan felsefesinin, biliminin ve sanatının Avrupa'da yeniden keşfedilmesine yardımcı oldular. Bu durum, Avrupa'da hümanizm akımının güçlenmesine ve skolastik düşüncenin yıkılarak modern bilimin temellerinin atılmasına zemin hazırladı.
Yukarıda bahsedildiği gibi, Fatih'in toplarla surları yıkması, ateş gücünün önemini kanıtladı. Bu teknolojiyi benimseyen Avrupalı krallar, hem feodal beylere karşı merkezi otoritelerini kurdular hem de modern, profesyonel ve ateşli silahlarla donatılmış ordular oluşturdular. Bu da ulus-devletlerin ve bugünkü Avrupa haritasının temelini oluşturan mutlak monarşilerin doğuşunu hızlandırdı.
Özetle, Fatih Sultan Mehmet'in zaferi, sadece bir şehrin el değiştirmesi değildi. Bu zafer, Antik Çağ'ın son kalesi olan Bizans'ı yıkarak, feodalitenin askeri dayanağı olan surları top ateşiyle yerle bir ederek bin yıllık Orta Çağ düzenini temelden çökertti. Aynı zamanda, dünya ticaret yollarını değiştirerek Coğrafi Keşifleri tetiklemiş, entelektüel bir göçle Rönesans'ı alevlendirmiş ve askeri teknolojide bir devrim yaratarak modern devletlerin doğuşuna zemin hazırlamıştır. İşte bu çok katmanlı ve küresel sonuçları nedeniyledir ki, Fatih'in fethi "bir fetihten daha fazlası" olarak kabul edilir ve tarihte bir çağın kapanıp yenisinin açıldığı an olarak ölümsüzleşir.
YUKARI ÇIK
