Tarihi şahsiyetler hakkında anlatılan hikayeler arasında, onların olağanüstü yeteneklerine dair olanlar her zaman özel bir ilgi çeker. Fatih Sultan Mehmet hakkında en sık tekrarlanan iddialardan biri de onun pek çok dili akıcı bir şekilde konuştuğu, yani bir "poliglot" olduğudur. Kimi kaynaklar altı, kimi yedi, hatta daha fazla dil bildiğini söyler. Peki, bu iddiaların tarihsel bir temeli var mı? Yoksa bu, büyük bir hükümdarın portresini daha da görkemli hale getirmek için anlatılan bir efsaneden mi ibaret? Fatih Sultan Mehmet, gerçekten de farklı medeniyetlerin dillerine hakim, anadili gibi konuşup yazabilen bir entelektüel miydi? Onun için dil öğrenmek sadece bir hobi miydi, yoksa cihan imparatorluğu kurma vizyonunun stratejik bir parçası mıydı? Bu yazı, Fatih'in dil becerileri üzerine olan bu merak uyandıran sorunun peşine düşecek ve tarihsel kanıtlar ışığında gerçeği arayacaktır.
Fatih'in çok dilli olduğu konusunda hem yerli hem de yabancı tarihçiler arasında genel bir fikir birliği vardır. Ancak bildiği dillerin sayısı ve bu dillerdeki yetkinlik seviyesi konusunda farklı görüşler mevcuttur. Kesin olan şu ki, onun dil bilgisi, bir padişah için beklenenin çok ötesindeydi ve bu, onun eğitim hayatına verilen önemin bir sonucuydu. Şimdi, bildiği söylenen dilleri ve bu konudaki kanıtları inceleyelim.
Bu üç dil, Fatih'in en yetkin olduğu ve kesin olarak bilindiği dillerdir. Türkçe, onun anadili ve devletin resmi diliydi. Arapça, İslam dininin ve o dönemin pozitif bilimlerinin temel dili olduğu için her şehzade gibi o da ileri düzeyde öğrenmişti. Kur'an'ı ve pek çok İslami eseri orijinalinden okuyabiliyordu. Farsça ise, o dönemde edebiyatın, şiirin ve diplomasinin diliydi. Fatih'in "Avnî" mahlasıyla Farsça şiirler yazabilecek kadar bu dile hakim olduğu, Divan'ındaki eserlerden anlaşılmaktadır. Bu üç dil, zaten bir Osmanlı aydınının ve hükümdarının sahip olması gereken temel donanımdı.
Fatih'i diğer padişahlardan ayıran asıl özellik, bu temel dillerin dışına çıkmasıdır. İstanbul'u fethettikten sonra kendisini "Kayzer-i Rum" (Roma İmparatoru) olarak gördüğü için, yöneteceği halkın ve mirasçısı olduğunu iddia ettiği imparatorluğun dilini öğrenmeye özel bir önem vermiştir. Yunanca öğrendiği, dönemin pek çok İtalyan ve Bizanslı tarihçisi tarafından doğrulanmaktadır. Filozof Georgios Amiroutzes gibi Rum alimlerle kendi dillerinde felsefi tartışmalar yaptığı bilinir. Aynı şekilde, Balkanlardaki hakimiyetini pekiştirmek ve Sırp Despotluğu ile olan ilişkileri yönetmek için Sırpça öğrendiği de kuvvetle muhtemeldir.
Fatih'in entelektüel vizyonunun en çarpıcı kanıtı, Batı medeniyetinin temel taşı olan Latince'ye olan ilgisidir. Sarayında İtalyan hümanistleri barındırması ve onlardan Latince eserler dinlemesi, bu dile en azından okuduğunu anlayacak düzeyde vakıf olduğunu göstermektedir. Venedik ve Papalık ile olan yoğun diplomatik ilişkileri de bu dili öğrenmesini stratejik olarak gerekli kılmış olabilir. Bazı kaynaklar, Keldanice ve İbranice gibi dillere de ilgi duyduğunu belirtse de, bu dillerdeki yetkinlik seviyesi hakkında net bir kanıt bulunmamaktadır.
Sonuç olarak, "Fatih gerçekten çok dilli miydi?" sorusunun cevabı kesin bir evettir. Ancak daha önemli olan soru şudur: Fatih için dil öğrenmek ne anlama geliyordu? Onun için bu, entelektüel bir meraktan öte, çok daha derin stratejik anlamlar taşıyordu.
Fatih için dil, bir diplomasi ve istihbarat aracıydı. Rakipleri olan Venediklilerin, Sırpların veya Rumların dilini bilmek, onlarla yapılan müzakerelerde ve yazışmalarda aracıları ortadan kaldırarak durumu doğrudan kontrol etme imkanı veriyordu. Düşmanlarının kaynaklarını, kültürlerini ve düşünce yapılarını kendi dillerinde okuyup anlayarak onlara karşı her zaman bir adım önde olmayı hedefliyordu. Dil bilgisi, onun askeri ve siyasi stratejilerinin bir parçasıydı.
Fatih, kendisini sadece Türklerin veya Müslümanların padişahı olarak görmüyordu. O, fethettiği İstanbul ile birlikte Roma'nın mirasına da sahip çıkan bir "imparator" olma iddiasındaydı. Böyle evrensel bir hükümdarın, yönettiği farklı halkların dillerini konuşması, onların kültürlerine saygı göstermesi ve onlarla kendi dillerinde iletişim kurabilmesi, bu iddianın altını dolduran en önemli adımdı. Yunanca öğrenmesi, Ortodoks tebaasına verdiği bir mesajdı. Latinceye ilgi duyması, Batı'ya ve Papalığa karşı "yeni Roma İmparatoru benim" deme biçimiydi. Dolayısıyla dil, onun cihan hakimiyeti vizyonunun en temel aracı ve sembolüydü.
Özetle, Fatih Sultan Mehmet'in çok dilli bir entelektüel olduğu tarihsel bir gerçektir. Ancak onu özel kılan, sadece bildiği dillerin sayısı değil, bu dillere yüklediği anlamdır. Onun için her yeni dil, fethedilecek yeni bir kale, anlaşılacak yeni bir dünya ve yönetilecek yeni bir halk demekti. Dil becerileri, onun imparatorluk projesinin harcı, evrensel hükümdarlık iddiasının ise en güçlü kanıtıydı. O, kelimenin tam anlamıyla dillerin de "Fatih"iydi.
YUKARI ÇIK
