Büyük liderler, sadece yaşadıkları döneme değil, ölümlerinden sonraki yüzyıllara da hükmederler. Onların vizyonu, attıkları temeller ve kurdukları sistemler, adeta bir gölge gibi kendilerinden sonra gelen nesillerin üzerinde uzanır, onlara yol gösterir ve güç verir. Fatih Sultan Mehmet de, ardında işte böyle güçlü ve kalıcı bir gölge bırakmıştır. O vefat ettiğinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Altın Çağı olarak bilinen dönem henüz yeni başlıyordu. Yavuz Sultan Selim'in doğudaki zaferlerinden Kanuni Sultan Süleyman'ın Viyana kapılarına dayanmasına kadar uzanan o görkemli süreç, aslında büyük ölçüde "Fatih'in Gölgesinde" atılan adımlardı. Peki, Fatih'in kurduğu bu sistemin sırrı neydi? Ondan sonra gelen padişahların üzerine basarak yükselebildiği bu sağlam temeller hangileriydi? Bu yazı, Fatih'in kalıcı mirasını, yani Osmanlı İmparatorluğu'nu yüzlerce yıl boyunca ayakta tutan ve zirveye taşıyan o temel direkleri inceleyecektir.
Fatih'in gölgesinin en belirgin olduğu alan, şüphesiz onun inşa ettiği devlet yapısıdır. O, kendisinden sonraki padişahlara sadece geniş topraklar değil, aynı zamanda bu toprakları yönetecekleri sağlam bir idari ve hukuki sistem bırakmıştır. Bu sistem, imparatorluğun en zorlu zamanlarda bile ayakta kalmasını sağlayan çelik bir iskelet görevi görmüştür.
Fatih'in bıraktığı en somut miras, Fatih Kanunnamesi'dir. Bu kanunlar, devlet yönetimini kişisel tercihlerden ve belirsizlikten kurtarıp yazılı, öngörülebilir ve standart bir yapıya kavuşturmuştur. Fatih'ten sonra tahta çıkan II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman gibi padişahlar, devleti bu kanunname çerçevesinde yönettiler. Özellikle taht kavgalarını önlemeye yönelik maddesi, imparatorluğun en büyük zaafı olan iç savaş riskini uzun bir süre ortadan kaldırmış, bu da devletin enerjisini fetihlere ve gelişmeye yöneltmesini sağlamıştır. Kanunname, Fatih'in gölgesinin hukuki tecellisidir.
Fatih, devlet içindeki tüm güç odaklarını temizleyerek mutlak merkeziyetçi bir yapı kurmuştu. Güçlü aristokrat aileler yerine, Enderun'da yetişmiş, liyakat sahibi ve sadece padişaha sadık devşirme devlet adamlarını yönetime getirmişti. Bu sistem, Fatih'ten sonra da devam etti. Sokullu Mehmed Paşa gibi nice büyük sadrazam, bu liyakat sisteminin bir ürünü olarak imparatorluğa hizmet etti. Padişah kim olursa olsun, devletin hafızasını ve işleyişini devam ettiren bu profesyonel bürokrat sınıfı, Fatih'in inşa ettiği en önemli temellerden biriydi. Bu sayede imparatorluk, padişahların kişisel yeteneklerinden bağımsız olarak işleyen bir "devlet aklına" kavuşmuştu.
Fatih'in mirası sadece idari ve hukuki reformlarla sınırlı değildi. O, aynı zamanda imparatorluğa bir ruh, bir vizyon ve bir hedef de bırakmıştı. Kendisinden sonra gelenler, bu vizyonun gölgesinde hareket ederek imparatorluğu zirveye taşıdılar.
İstanbul'un fethi, Fatih'in ardında bıraktığı en büyük fiziki mirastır. Ancak daha da önemlisi, İstanbul'u bir cihan başkenti olarak tasarlama vizyonudur. Şehir, stratejik konumuyla imparatorluğun hem Avrupa hem de Asya'daki topraklarını bir arada tutan bir köprüydü. Fatih'in şehri yeniden imar ederek kurduğu külliyeler, bedestenler ve saraylar, ondan sonraki padişahlar tarafından daha da geliştirildi. Şehre yerleştirdiği farklı milletler sayesinde oluşturduğu kozmopolit yapı, imparatorluğun kültürel ve ekonomik zenginliğinin kaynağı oldu. Kanuni dönemindeki Mimar Sinan'ın eserleri bile, Fatih'in hazırladığı bu büyük sahnenin üzerine kondurulmuş birer mücevher gibidir.
Fatih, kendisini Roma İmparatorluğu'nun varisi olarak görerek Osmanlı Devleti'ne evrensel bir misyon yüklemişti. Bu, sadece bir toprak fethi hırsı değil, "Nizam-ı Âlem" (dünya düzeni) sağlama iddiasıydı. "Kızıl Elma" olarak sembolleşen bu hedef, yani dünyada fethedilecek son noktaya kadar ilerleme ülküsü, Fatih'ten sonraki padişahlar için de en büyük motivasyon kaynağı oldu. Yavuz'un doğuya yönelerek Mısır'ı fethetmesi ve İslam dünyasının liderliğini alması da, Kanuni'nin batıya yönelerek Belgrad'ı alıp Viyana'yı kuşatması da aslında Fatih'in başlattığı bu evrensel imparatorluk projesinin farklı aşamalarıydı. Fatih, ardında sadece bir devlet değil, aynı zamanda nesiller boyu takip edilecek büyük bir "ülkü" bırakmıştı.
Özetle, Fatih'in gölgesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun en parlak dönemlerine düşen koruyucu ve yol gösterici bir gölgedir. Onun inşa ettiği merkeziyetçi devlet yapısı, kurumsal hukuk sistemi, liyakate dayalı bürokrasi ve evrensel imparatorluk vizyonu, kendisinden sonraki padişahların üzerine basarak yükseldiği sağlam birer temel olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman'ın görkemli saltanatı, büyük ölçüde, dedesi Fatih Sultan Mehmet'in attığı bu temeller üzerinde yükselmiştir. Bu nedenle Fatih, sadece bir fatih değil, aynı zamanda kendisinden sonraki yüzyılların da baş mimarıdır.
YUKARI ÇIK
